Wydarzyło się

„Gazeta Grudziądzka”, 27 maja 1911 roku

Iława. 4-letni synek sekretarza prywatnego Lewina wpadł do jeziora i byłby niechybnie utonął, gdyby nie był tam przypadkiem przechodził jego starszy brat i tonącego wyratował.

Data:

udostępnij

To miejsce, w którym czuć historię. Miłośnicy „Historii jednej ulicy” pojawili się przy Jasielskiej

Ostatnio dodane

Drugiego takiego miejsca nie ma w całej Iławie. Położone jest nieco na uboczu, z dala od głównych dróg i zapewne dlatego zachowało przez lata swój specyficzny urok. I rzeczywiście, historycznie to jeden z ciekawszych fragmentów Iławy. W prawie niezmienionej formie zachowały się tu obiekty dawnego zespołu koszar artyleryjskich. O historii i ciekawostkach związanych z koszarami i z całą ulicą Jasielską można było usłyszeć podczas ostatniego spaceru z cyklu „Historia jednej ulicy”, na który mieszkańców Iławy zaprosili Michał Młotek i Dariusz Paczkowski.

Historia dzisiejszej ulicy Jasielskiej to jednocześnie historia całego dawnego zespołu koszar artyleryjskich, które powstały pod koniec XIX wieku w południowej części Iławy i – razem z koleją – zainicjowały rozwój tej części miasta. Obiekty pobudowane w południowo-zachodniej części kompleksu pełniły funkcje mieszkalne, administracyjne i magazynowe.

Nie zachowały się wykonane z bliska przedwojenne zdjęcia tych budynków, natomiast możemy sobie wyobrazić, jaki klimat panował tu na początku XX wieku – mówi Michał Młotek. – Tu po prostu tętniło życie, to było takie małe centrum wojskowej Iławy – dodaje.

Zdjęcie kompleksu koszar wykonane z wieży ciśnień przy ulicy 1 Maja w kierunku północnym. W tle widać zabudowania dzisiejszej ulicy Jasielskiej

Dziś pozostałościami po całym kompleksie obiektów jest zespół budynków mieszkalnych, które kilka lat temu zmodernizowano. Osoby zainteresowane historią Iławy mówią, że czuć tu historię, z kolei mieszkańcy tej części miasta czekają na rewitalizację całego terenu. W miejscu, które przed laty cieszyło się nienajlepszą sławą, dziś panuje cisza i spokój.

Nazwa ulicy Jasielskiej pochodzi od Jasła, miasta, z którym Iława zmierzyła się w telewizyjnym turnieju w 1985 roku. Na pamiątkę tych zmagań jedną z iławskich ulic przemianowano na ulicę Jasielską. Na podobny krok nie zdecydowały się nigdy władze Jasła.

Wcześniej patronem ulicy był Władysław Hibner, polski działacz komunistyczny, bohater ruchu robotniczego, który w 1925 roku został stracony za zabójstwa. Poza Iławą był także patronem ulic w Koszalinie, Poznaniu, Gdańsku, Rybniku, Tarnowie, Hajnówce i Warszawie.

Dla Michała Młotka i Dariusza Paczkowskiego, którzy od 2014 roku organizują spacery edukacyjne po Iławie, było to drugie spotkanie z mieszkańcami przy ulicy Jasielskiej. Pierwsze miała miejsce 3 grudnia 2017 roku. W trakcie tamtej wyprawy udało się zobaczyć przeszkloną klatkę schodową w budynku Jasielska 1B, piwnice budynku Jasielska 3 i strych budynku Jasielska 4.

Uczestnicy spaceru przy odnowionym budynku Jasielska 4

Amerykańscy lekarze zdobywali w Iławie doświadczenie

W 1917 roku amerykańska gazeta „Sonntagsblatt der N.Y. Staats-Zeitung”, wydawana przez mniejszość niemiecką w Nowym Jorku, opublikowała w wydaniu z 6 maja obszerny tekst opisujący pobyt amerykańskich lekarzy w Iławie. Artykuł opatrzono zdjęciami budynku szkoły neogotyckiej oraz obiektów przy dzisiejszych ulicach Jasielskiej i Wiejskiej. Jaki był powód pobytu amerykańskich lekarzy w Iławie w czasie I wojny światowej? Pytanie to przez wiele lat pozostawało bez odpowiedzi.

Rozwiązanie tej zagadki czekało w archiwach amerykańskich – mówi Michał Młotek. – Okazało się, że w 1915 roku Amerykanie zorganizowali ekspedycję lekarzy, która przybyła do Niemiec, by leczyć rannych żołnierzy, ale też po to, by zdobywać doświadczenie w zakresie chirurgii wojennej – dodaje.

Ponieważ strona niemiecka niezbyt chętnie podawała informacje o wsparciu Amerykanów, pojedyncze informacje na temat pobytu lekarzy w Iławie znaleźć można jedynie w prasie amerykańskiej. Dla osób zainteresowanych historią Iławy to prawdziwa ciekawostka. Co na ten temat wiadomo?

Historia pobytu amerykańskich lekarzy w Iławie sięga 1915 roku. To wtedy pojawiła się tu grupa lekarzy i personelu medycznego na czele z chirurgiem drem Fredericiem Kammerem. We współpracy z władzami wojskowymi i miejskimi, w związku z faktem, że niemieccy lekarze wyjechali na front, urządzili oni w Iławie szpital. W szczytowym okresie dysponował on aż 1800 łóżkami. Część z nich znajdowała się w budynku szkoły neogotyckiej, część w budynkach koszarowych przy dzisiejszej ulicy Jasielskiej.

Fragment artykułu zamieszczonego w gazecie „New York Herald” 26 lipca 1916 roku. Znajdują się w nim informacje o pobycie amerykańskich lekarzy w Iławie

Amerykanie leczyli tu rannych z frontu, ale też mieszkańców Iławy i całej okolicy. Szpital funkcjonował w Iławie do kwietnia 1917 roku, a więc do momentu przystąpienia Ameryki do wojny po stronie państw ententy, czyli przeciwko Niemcom. W maju 1917 roku Amerykanie opuścili Iławę.

Z artykułu, który opublikowano w „Sonntagsblatt der N.Y. Staats-Zeitung” wynika, że Amerykanie cieszyli się dużym szacunkiem mieszkańców Iławy – mówi Michał Młotek. – Gdy odjeżdżali stąd w maju 1917 roku, żegnał ich między innymi ówczesny burmistrz Giese – dodaje.

Z informacji, do których udało się dotrzeć Michałowi Młotkowi, wynika, że podobny szpital funkcjonował także w Opolu, a Amerykanie przebywali w czterech miastach niemieckich i dwóch na terenie Austro-Węgier.

Zmiany w przestrzeni

W ciągu ostatnich lat w okolicach ulicy Jasielskiej zrealizowano kilka dużych inwestycji. Część budynków dawnego zespołu koszar artyleryjskich poddano modernizacji i ocieplono, kilka obiektów będących w złym stanie technicznym rozebrano. Najwięcej zmian w otoczeniu ulicy Jasielskiej przyniosła jednak modernizacja jednej z poprzemysłowych hal, w której powstało Centrum Aktywności Lokalnej.

Inwestycja, którą ukończono w październiu 2018 roku, otworzyła ulicę Jasielską na mieszkańców i mieszkańców na ulicę Jasielską – mówi Michał Młotek. – Wcześniej cała okolica była zamknięta pomiędzy murami więzienia. Nikt, kto nie miał powodu, by tu zajrzeć, po prostu tu nie zaglądał – dodaje.

Spacer rozpoczął się przez budynkiem Centrum Aktywności Lokalnej, który oddano do użytku w październiku 2018 roku

W ramach wspomnianej inwestycji rozebrano duży fragment muru więziennego. Pierwotnie mury więzienia otaczały teren o powierzchni prawie 8 hektarów. Obecnie teren więzienia zajmuje powierzchnię 5 hektarów. Pozostała część czeka na uporządkowanie i zagospodarowanie.

Dzięki dokumentacji zdjęciowej, która znajduje się w zbiorach Państwowego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego, prześledzić można zmiany, jakie przez lata dokonywały się na obszarze ulicy Jasielskiej. Na portalu geoportal.gov.pl udostępniono miniatury zdjęć lotniczych wykonywanych w latach 1969, 1978, 1987, 1996, 2001 i 2021. Dzięki nim zobaczyć można, jak duży fragment Iławy otoczony był murem i jak stopniowo był on rozbierany.

Ozdobą spaceru po ulicy Jasielskiej był wielkoformatowy wydruk zdjęcia lotniczego, które wykonano nad kompleksem koszar w latach ’30 XX wieku

Pamiątka po I wojnie światowej

Każdy spacer po Iławie, który organizują Michał Młotek i Dariusz Paczkowski, poprzedzony jest wcześniejszą wizytą w danym miejscu. Taki rekonesans odbył się też dzień przed pierwszym spacerem po ulicy Jasielskiej, który miał miejsce 3 grudnia 2017 roku.

Zawsze staramy się wszystko dokładnie zaplanować i omówić – zdradza kulisy przygotowań do spacerów Dariusz Paczkowski. – Gdy dzień przed tamtym spacerem pojawiliśmy się przy ulicy Jasielskiej, wydarzyło się coś, czego zupełnie się nie spodziewaliśmy – dodaje.

Podczas wędrówki pomiędzy budynkami Michał Młotek zauważył oparty o mur więzienia nagrobek żołnierza z okresu I wojny światowej. Później okazało się, że przez wiele lat służył on za stopień w piwnicy. Podczas prac remontowych, gdy przestał być potrzebny, wyniesiono go na zewnątrz.

I wtedy my się tam pojawiliśmy – kontynuuje Dariusz Paczkowski. – Bez zastanowienia zapakowaliśmy nagrobek do samochodu. Trafił on do służb miejskich, poddany został renowacji i dziś stoi tam, gdzie jego miejsce, czyli na cmentarzu przy ulicy Wyszyńskiego – dodaje.

Dariusz Paczkowski i Michał Młotek zapraszają iławian na kolejne spotkanie, które odbędzie się w maju przy ulicy Sienkiewicza

Kolejny spacer po Iławie w ramach nowej „Historii jednej ulicy” odbędzie się pod koniec maja. Tym razem Michał Młotek i Dariusz Paczkowski zaproszą iławian na spacer po ulicy Sienkiewicza.

Organizatorzy spaceru dziękują Marcinowi Fornahlowi za udostępnienie nagłośnienia.

Michał Młotek
Michał Młotekhttps://www.michalmlotek.pl
Michał Młotek – mieszkaniec i miłośnik Iławy, znawca regionu, samorządowiec, radny

chętnie czytane