Wydarzyło się

„Gazeta Grudziądzka”, 11 maja 1911 roku

Iława. Jak niebezpiecznem jest zimne piwo, mianowicie w cieplejszej porze roku, tego mamy nowy dowód. Kapitalista Leopold Böttcher ztąd napił się zimnego piwa, poczem zmarł nagle na paraliż serca.

Data:

udostępnij

Tajemnica pisma burmistrza Grabowskiego

Ostatnio dodane

W Archiwum Państwowym w Olsztynie, wśród dziesiątek tysięcy niezwykle ciekawych powojennych dokumentów, znajduje się pismo, zaadresowane do Wydziału Osiedleńczego Urzędu Pełnomocnika Rządu RP – Referatu Osadnictwa Miejskiego w Olsztynie. Powstało w połowie 1945 roku, w czasie, gdy Iławę zajmowały jeszcze wojska Armii Czerwonej. Jego autorem był Maksymilian Grabowski – pierwszy powojenny burmistrz Iławy, który objął swój urząd w czerwcu 1945 roku. Przy szczegółowej analizie okazuje się, że to niepozorne pismo skrywa pewną tajemnicę…

Dokument ten to w istocie proste zestawienie, przedstawiające kilka istotnych, a przy tym bardzo interesujących danych z powojennej Iławy. Do sporządzania tego typu spisów zobowiązani byli urzędnicy ze wszystkich miast, leżących na terenie ziem byłych Prus Wschodnich i Zachodnich. W zbiorze Urzędu Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski zachowały się też podobne spisy z Kisielic czy Susza.

W chwili, gdy sporządzano dokument, Iławę zamieszkiwało 1165 osób, w tym zaledwie 435 Polaków, 170 Mazurów i aż 560 Niemców (Kisielice w tym samym czasie odpowiednio: 318 Polaków, 37 Mazurów i 116 Niemców, a Susz: 1425 Polaków, 63 Mazurów i 1 Niemiec). Wskazano w nim też, że przed wybuchem wojny Iławę zamieszkiwało około 15000 osób (Kisielice 3500 osób, Susz 9000 osób).

Kolejne zapisy dotyczyły infrastruktury. W rubryce „odległość od stacji kolejowej” zapisano „w miejscu” (w przypadku Kisielic: „przy mieście”), „ilość wolnych sklepów” – „brak” (Kisielice: 3, Susz: brak), „ilość wolnych zakładów przemysłowych i jakich” – „brak” (Kisielice: 1 wiatrak, Susz: 1 mleczarnia, 2 tartaki, 1 cegielnia), „ilość wolnych mieszkań” – „brak” (Kisielice: 180, Susz: 23).

Z kolei w rubrykach, w których należało określić liczbę potrzebnych urzędników i rzemieślników oraz instytucji, które można by ulokować w Iławie, burmistrz Maksymilian Grabowski zapisał: „Z powodu zajmowania jeszcze ważniejszych obiektów przez wojska Sowieckie stanu potrzebnych urzędników, rzemieślników i instytucji zapodać nie mogę” (Kisielice: „potrzeba ludzi: technik budowlany, 2 nauczycieli, zdolni ślusarze, murarze, blacharz” oraz „brak instytucji społeczności Polskiej”, Susz: „brak sił kwalifikowanych” oraz „sierociniec, przedszkola, szkoły dokształcające, świetlica i czytelnia”).

Powyższe zestawienie to prawdopodobnie jeden z pierwszych dokumentów tego typu, spisanych przez pierwszego polskiego burmistrza Iławy. Jednak nie tylko zaprezentowane dane są w nim ciekawe, ale coś jeszcze. Coś, co w pierwszej chwili nie przykuwa uwagi. Jak się okazuje, ten niepozorny dokument skrywa pewną tajemnicę…

Wyostrzając obraz i dokonując drobnej korekty koloru, zwrócimy uwagę, że spod tabeli przebija ledwie widoczny tekst. Jeśli odwrócimy obraz w poziomie, dopatrzymy się, że dokument sporządzono na odwrocie niemieckiego pisma z 8 marca 1944 roku. Była to częsta praktyka w czasach, gdy brakowało niemal wszystkiego. W protokołach i sprawozdaniach nawet z późniejszych lat miejscowi urzędnicy zwracali uwagę na braki i niedostępność podstawowych artykułów biurowych.

Stworzenie negatywu obrazu umożliwi odczytanie podstawowych informacji. Powierzchowna analiza dokumentu pozwala stwierdzić, że adresatem pisma była iławska gazownia (Gaswerk Deutsch Eylau) i że kończyło się ono niemieckim pozdrowieniem „Heil Hitler”. Być może część dokumentów z przedwojennej Iławy – dzięki ich ponownemu wykorzystaniu – przetrwała właśnie w tej formie?

Odczytanie całej treści pisma nie jest niemożliwe, ale na pewno będzie czasochłonne. Na pewno wśród czytelników Internetowego Muzeum Iławy znajdzie się osoba z biegłą znajomością języka niemieckiego, która podejmie się tego trudnego zadania. O czym pisano w dokumencie z marca 1944 roku, zaadresowanym do iławskiej gazowni? To na razie tajemnica. Tajemnica, którą możemy rozwiązać wspólnie. Osoby, które chciałyby podjąć się spisania treści i tłumaczenia dokumentu, proszone są o kontakt z Internetowym Muzeum Iławy – muzeum@forlife.nazwa.pl.

Archiwum Państwowe w Olsztynie, zespół: Urząd Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski, sygnatura: 42/390/0/3/105, dostęp: 17.03.2018.

Michał Młotek
Michał Młotekhttps://www.michalmlotek.pl
Michał Młotek – mieszkaniec i miłośnik Iławy, znawca regionu, samorządowiec, obecnie Przewodniczący Rady Miejskiej w Iławie

chętnie czytane